İSTANBUL – CAN KASAPOĞLU
Rusya Federasyonu, 11 Eylül 2018’den başlayarak yaklaşık bir hafta süreyle Vostok 2018 planlı tatbikatını gerçekleştirecek. Zapad ve Vostok tatbikatları serisi, Rus askeri yeteneklerinin belirli bir plan çerçevesinde sergilendiği ve test edildiği en önemli savunma ‘vitrinlerini’ teşkil ediyor.
Ayrıca, Rus Savunma Bakanlığı kaynakları, Vostok 2018 Tatbikatı’nın yaklaşık 300 bin personelin katılımıyla bir rekor kıracağını ve kuvvet hazırlama seviyesi ile meşhur Sovyet Zapad-81 Tatbikatı’ndan bu yana en güçlü caydırıcılığı görünür kılacağını belirtiyorlar. Açık-kaynaklı veriler, yaklaşık 36 bin kara harp platformu ile bin kadar uçağın tatbikata katılacağını; Merkez ve Doğu askeri bölgelerinin, Hava İndirme Birlikleri’nin, Kuzey ve Pasifik donanmalarının faaliyette aktif rol alacağını ortaya koyuyor.
Rus askeri tatbikatının jeopolitik çerçevesi
Büyüklüğü dışında, Vostok 2018 Tatbikatı’nı özel kılan başka nedenler de var. Öncelikle, jeopolitik boyutlara göz atmak gerekiyor. Çin askeri birliklerinin yaklaşık 3 bin 200 personel, 30 döner-kanatlı unsur ve 900 kadar kara harp platformu ile tatbikata katılacak olması büyük önem arz ediyor. Sovyetler Birliği döneminde genel bir çatışmanın eşiğine kadar gelen iki silahlı kuvvetlerin bugün birlikte Vostok Tatbikatı gerçekleştirecek olması hem ABD’ye bir mesaj niteliği taşıyor hem de Moskova ile Pekin arasındaki askeri stratejik işbirliğinin geldiği aşamayı gösteriyor.
Açıkçası, iddialı savunma modernizasyonuna karşın Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun uzun süredir kayda değer bir muharip tecrübesi bulunmuyor. Öte yandan Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri ise tam tersine, 1990’lı yıllarda Çeçenistan, 2008 Gürcistan, 2014’ten bu yana Ukrayna ve 2015’ten beri de Suriye tecrübeleri ile hemen her yeni silah sistemini hibrit harp sahalarında denemiş, pilotları gerçek harp koşullarında uçuş saatleri kazanmış, askeri personeli Kafkasya’dan Doğu Akdeniz’e birçok bölgede savaşarak terfi etmiş bir profil çiziyor. Dolayısıyla, Çin askeri elitinin Ruslardan öğrenecekleri çok şey var.
Ayrıca, Vostok 2018’e Moğolistan Silahlı Kuvvetleri’nin de katılacak olması çok önemli. Evet, Rusya ve Çin ile kıyaslandığında, harp tarihinde etkileyici izleri bulunan Moğollar bugün ciddi askeri yeteneklere sahip değiller. Öte yandan, Moğolistan coğrafyası Rus-Çin askeri stratejik dengesinin önemli bir parçası olageldi. Çok seyrek nüfus yoğunluğuna sahip bu geniş ülke, Rusya ile Çin arasında doğal bir tampon oluşturdu ve Çin tehdidine karşı Sovyet koruması altında bulundu. Çin-Moğolistan ilişkilerinin Soğuk Savaş’ın ardından tedricen normalleşmesi ve iyileşmesi sonrasında ise şimdi farklı bir durum var. Açıkçası, Vostok 2018 Tatbikatı’nın ortaya koyduğu yeni askeri denge, Japonya (ve hatta Avustralya) başta olmak üzere, dünyanın bu bölgesinde Batı müttefiki birçok aktör için düşündürücü olabilir.
Vostok 2018’in kritik bir diğer unsuru da zamanlaması. NATO, Ekim-Kasım 2018’de, son yılların en büyük tatbikatı olan Trident Juncture 2018’i gerçekleştirmeye hazırlanıyor. Norveç merkezli icra edilecek olan tatbikata, 40 bin personelin katılacağı öngörülüyor. Ayrıca, Trident Juncture 2018, Rusya kaynaklı hibrit harp tehdidine karşı bir dizi reform geçiren NATO Mukabele Kuvveti açısından da kritik bir eşik olarak kabul ediliyor. Açıkçası, Zapad gibi Batı Askeri Bölgesi’ni esas alan bir tatbikat olmasa da, Vostok 2018’de Moskova’nın sergileyeceği askeri yetenekler, NATO İttifakı tarafından da yakından izleniyor olacak. Ayrıca, Vostok 2018’e iştirak edecek olan Hava İndirme Birlikleri’nin, herhangi bir askeri bölgeye ve stratejik komutanlığa bağlı kalmaksızın, esnek bir planlama ile hemen her operasyonda ve coğrafyada görev alabileceği de unutulmamalı.
Vostok 2018 değerlendirme rehberi
Bu aşamada, okurlar, konuya profesyonel olarak ilgi duyanlar ve karar vericiler için Vostok 2018 Tatbikatı’nın nasıl izlenmesi ve değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin bir stratejik rehber sunalım.
Öncelikle, Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri’nin elit muharip birlikleri olan ve 1990’lı yıllarda Çeçenistan’dan başlayarak Gürcistan, Ukrayna gibi tüm önemli cephelerde kritik bir rol oynayan Rus Hava İndirme Birlikleri’nin performanslarının yakından izlenmesi gerekiyor. Bu noktada, Rus Hava İndirme Birlikleri’nin, Batı’daki aynı ismi taşıyan askeri formasyonlardan çok farklı yeteneklere sahip olduğunun da altını çizelim. Zira, söz konusu birlikler, hava indirme görevlerinin çok ötesinde, Rus acil müdahale gücünü teşkil etmekte ve uzun bir süredir ciddi modernizasyon projelerinden yararlanmakta.
Elbette, tatbikata ilişkin en kritik hususlardan biri de nasıl bir senaryonun çalışılacağı. Daha önce belirtildiği üzere, tatbikat için hazırlanan kuvvetin büyüklüğü, Çin Halk Cumhuriyeti birliklerinin de iştirak edecek olması gibi faktörler, birçok uzmanı küresel ölçekte bir harp senaryosunun gündemde olduğuna ikna etmişti. Teknik olarak, böyle bir senaryonun nükleer boyutunun olması da gerekli. Rusya Federasyonu’nun daha önceki bazı tatbikatlarında nükleer harp senaryoları üzerinde çalışıldığı biliniyor. Vostok 2018’de de böyle bir senaryonun ya da türevlerinin olması (örneğin çift-yetenekli sistemlerin yoğun ve nükleer görevlere uygun biçimde kullanılması) dikkatle izlenmesi gereken bir emare olacak.
Aslına bakılırsa, bugüne kadar Rus nükleer planlaması dahilinde taktik nükleer silahların önemli bir rol oynamasının nedenlerinden biri olarak, ülkenin doğu sınırlarında sayısal üstünlüğün açık biçimde Pekin lehine olması gösterilmekte idi. Bu açıdan Rus taktik nükleer yeteneklerinin, Rusya-NATO dengesini aşan bir mahiyette olduğu ve Çin faktörünün dikkate alınması gerektiği söylenegelmiştir. Dolayısıyla, Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti askerlerinin birlikte faaliyet gösterecekleri bir Vostok tatbikatının nükleer boyutunun olması -tabii eğer olursa- gerçekten ilginç olacak.
Vostok 2018 Tatbikatı’nda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri’nin ne büyüklükte bir kuvveti, ne kadar süre içinde mobilize edebileceği. Bu noktada, Rus askeri tatbikatlarında personel sayılarının her zaman karmaşık bazı teknik hesaplamaların ürünü olduğunu belirtmemiz gerekiyor. Örneğin, geçtiğimiz yıl icra edilen Zapad 2017 tatbikatında teyakkuz durumuna geçirilen personelin sayısı yüz binler ile ifade edilirken, harekata katılan personel yaklaşık 70 bin olmuş, Belarus toprakları da dahil olmak üzere en kritik faaliyetlerde ise 13 bin kadar personel rol almıştı. Dolayısıyla, açık kaynaklarda yer alan 300 bin askeri personelin katılımı hedefinin ne ölçüde gerçeği yansıtacağı önemli. Bir diğer kritik parametre de tatbikatın müşterek karakteristiği, yani, farklı Rus kuvvetlerinin bir arada nasıl bir performans göstereceği. Özellikle 2008 Gürcistan müdahalesinde yaşanan aksaklıklardan sonra (anılan harekatta birçok Rus personel dost ateşi sonucu hayatını kaybetmişti), müşterek kabiliyetlerin geliştirilmesi Rus askeri stratejistleri açısından bir öncelik haline gelmişti.
Son olarak, tatbikata 3 bin 200 kadar Çin askeri personelinin katılacağı da dikkate alındığında, Çin Halk Kurtuluş Ordusu ile Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri arasındaki uyum ve enteroperabilite de dikkatle izlenmesi gereken bir diğer trend olacak. Elbette, Rus ve Çin askerleri daha önce birlikte faaliyetler icra ettiler. Ancak, klasik olarak Sovyetlerin ve Rusya’nın doğu sınırlarındaki caydırıcılığını test eden Vostok tatbikatlarına Çin’in aktif katılımı farklı bir anlam taşıyor.
Beklentiler ve belirleyici parametreler
Sonuç olarak, Rusya Federasyonu geniş katılımlı askeri tatbikatlarına bir yenisini daha ekliyor. Harbe hazırlık seviyesini yüksek tutmak ve siyasi mesaj vermek açısından gerek planlı gerekse sürpriz tatbikatlar, Rus askeri-siyasi elitinin sıklıkla başvurduğu bir yöntem. Ancak, Baltık ülkeleri ve NATO’nun doğu kanadına gözdağı vermeyi de hedefleyen Zapad 2017’den farklı olarak, Vostok 2018 Çin Halk Cumhuriyeti’ne karşı caydırıcılığı tahkim etmek üzerine değil, aksine, Pekin’i bir askeri ittifaka cesaretlendirmek üzere kurgulanmış görünüyor.
Yine de, Moskova’nın Hindistan savunma sanayiine verdiği stratejik destek başta olmak üzere, Rusya-Çin ilişkilerinde problemli alanlar da mevcut. Dolayısıyla, Rusya ve Çin arasında sorunsuz bir askeri ittifak zemininin olduğunu öne sürmek zor.
Birçok askeri uzmanın üzerinde yoğunlaşacağı denklem, Vostok 2018’in senaryosu. Halihazırda spekülasyonlar bulunsa da, küresel bir savaş provası yapılması durumunda, dünyayı nasıl yılların beklediği konusunda, ne yazık ki, biraz daha karamsar olmamız gerekecek.
[Dr. Can Kasapoğlu İstanbul merkezli bir düşünce kuruluşu olan Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi’nde (EDAM) savunma analistidir]
