Melatonin Nedir? Faydaları Nelerdir?

Fransız filozof Descartes tarafından “ruhun oturduğu yer” olarak tariflenen epifiz (pineal) bezi, beynin merkezinde yer alan bir yapıdır. Yaklaşık 150 miligram ağırlığında olan bu bez, yaşlanma ile birlikte çeşitli düzeylerde kireçlenmeye (kalsifikasyon) maruz kalır.

Bu bezin temel görevi, çevrenin aydınlık veya karanlık olması ile ilgili alınan bilgilerin işlenmesini sağlayarak melatonin adı verilen hormonu üretmektir. Ritmik bir şekilde sentezlenerek kan dolaşımına verilen melatonin hormonu sadece günün karanlık dönemlerinde salgılanır.

Melatonin Nedir?

Epifiz bezinden üretilen bir hormon olan melatonin; beyindeki yapı dışında, retina, kemik iliği, bağırsak, deri ve çeşitli kan hücrelerinde de bulunabilen ve vücudun doğal ritmi ile uyumlu şekilde çalışan bir nörokimyasal maddedir. Melatonin temel olarak gece-gündüz siklusunu, başka bir tanımla uyku-uyanıklık siklusunu düzenlemektedir.

Melatoninin Faydaları Nelerdir?

Vücutta doğal olarak bulunan kimyasal maddelerden biri olan melatonin hormonunun kan düzeyi uyku esnasında artış gösterdiği için uyku hormonu olarak da tanımlanabilir. Uykusuzluk hastalığı olan insomnia ya da jet lag gibi durumlar melatonin takviye ürünlerinden fayda görebilir. Melatonin hormonu uyku kalitesine katkısı dışında bağışıklık sistemi, vücut sıcaklığı, kan basıncı ve kortizol hormonu seviyesinin düzenlenmesinde de katkı sağlayabilir.

Melatonin hormonunun vücudun normal fonksiyonlarına katkı sağladığı birçok alan mevcuttur:

• Melatonin ve Daha İyi Bir Uyku

Melatoninin uyku üzerine etkisine dair yapılan çalışmalar sonucunda hem erişkin hem de çocuklarda olmak üzere uyku süresini ve kalitesini arttırabileceği, uykuya dalma süresini ise kısaltabileceği gösterilmiştir. Ayrıca jet-lag bulgularınının düzenlenmesinde ve gün içi uykululuğun azaltılmasında da etkili olmaktadır. 

• Melatonin ve Mevsimsel Depresyon

Mevsimsel depresyon sık karşılaşılan bir problem olup yaklaşık olarak her 10 kişiden 1’ini etkilediği tahmin edilen bir durumdur. Mevsimsel depresyon adını her yıl aynı dönemlerde ve genel olarak sonbahar sonu ve kış mevsiminin başlangıç zamanlarında ortaya çıkmasından almıştır. Vücudun günlük ritmi ile melatonin hormonu arasındaki bağlantı dolayısıyla mevsim geçişleri ile birlikte ortaya çıkan bu durumun gün uzunluğunun kısalmasına bağlı olarak gerçekleşebileceği düşünülmektedir.

• Melatonin ve Büyüme Hormonu

Hücresel olarak büyüme ve gelişimi uyarıcı etki gösteren büyüme hormonu, erişkin dönemde kas kütlesi ve kuvveti hususunda önemli bir hormondur. Çeşitli çalışmaların sonucunda melatonin seviyesinin arttırılması ile büyüme hormonu düzeylerinin de arttırılabileceğine dair veriler elde edilmiştir.

• Melatonin ve Göz Sağlığı

Melatonin hormonu aynı zamanda güçlü bir antioksidandır. Bu özelliği sayesinde göz yapılarını hücresel hasara karşı koruyarak görme sağlığını olumlu yönde etkileyebilir.

• Melatonin ve Reflü Hastalığı

Reflü hastalığı mide asidinin ve içeriğinin tekrar yemek borusuna kaçarak yukarı bölgelere doğru ilerlemesi sonucunda oluşur. Melatonin hormonuun mide asit sentezini engelleyici özellik göstermesi dolayısıyla melatonin, reflü hastalığının belirtilerini azaltıcı etki yapabilir.

Vücutta sentezlenen melatonin depolanmadan direkt olarak kan dolaşımına katılır ve yarılanma ömrü yaklaşık olarak 40 dakikadır. Melatonin karaciğer tarafından metabolize edilir ve daha sonra idrar vasıtası ile atılır.

Ortalama olarak kan dolaşımında bulunan melatonin düzeyinin en yüksek olduğu saatler gece 2 ile 4 arasındadır. Melatonin düzeyi kadınlarda erkeklere göre daha yüksektir. Kadınlarda doğal olarak vücutta üretilen melatonin seviyesinin en yüksek olduğu dönem ise gebeliktedir. Anne karnındaki bebekler melatonin hormonunu plasenta aracılığı ile anne kanından alabilir. Böylelikle bebeğin doğum sonrası yaşamında gece ve gündüz kavramlarına dair farkındalık geliştirmesi sağlanır. Bebeklerde melatonin salgısı yaklaşık olarak doğum sonrası 3. ayda kendiliğinden başlar.

Yaşlılıkta ise melatonin hormon düzeyi genç bireylere göre %20 azalmış olarak tespit edilir. Bu durumun oluşmasında epifiz bezindeki kalsifikasyon ya da görme ile ilgili problemler nedeniyle ışığın algılanması ile ilgili bozuklukların gelişimi gibi nedenler suçlanmaktadır. Aynı zamanda tütün kullanımı ya da aşırı ve düzenli alkol tüketimi gibi zarar alışkanlıklar da melatonin seviyesinde düşüklüğe neden olabilir. 

Melatonin takviye ürünlerinin kullanımı için öncelikle düşük dozdaki içeriğe sahip ürünlerin tercih edilmesi önerilir. Örnek olarak başlangıç için önerilen miktar ve kullanım zamanı 0.5 veya 1 miligram melatonin takviye ürününün uyku zamanından yaklaşık olarak yarım saat önce alınmasıdır. Yüksek dozlarda melatonin kullanımı ile uykuya dalma süresinin giderek kısalacağı düşüncesi yanlıştır ve melatonin takviye ürünlerinin uyku ile ilgili problemlerde kullanılmasındaki hedef melatonin miktarı etki gösterebilen en düşük doz olarak belirlenmelidir.

Uyku üzerine etkileri nedeniyle kullanılacak melatonin hormonu standart doz aralığı 1 ile 10 miligram arasındadır. Kullanılması gereken en uygun dozun ne kadar olduğu konusunda henüz bir fikir birliği bulunmamaktadır. Melatonin takviye ürünlerinin üretildiği firmadan firmaya farklılık gösterebilmesi nedeniyle üzerinde yer alan uyarılar okunmalı, kullanmadan önce aile hekimi ya da diğer uzmanlardan ayrıntılı bilgi alınması önem arz eden konulardır. Özellikle melatoninin anne sütünden bebeğe geçme ihtimalinin bulunması nedeniyle emziren anneler bu takviye ürünleri kullanıp kullanmama konusunda bilinçli davranmalıdır.

Bazı doğal yollar ile de vücutta bulunan melatonin hormon miktarının arttırılması mümkün olabilir. Uyku zamanından birkaç saat öncesinde akıllı telefon, tablet, televizyon gibi yapay ışık kaynaklarından kaçınmak, gündüz vakti güneş ışığından maksimum düzeyde faydalanmak veya gündelik yaşamın getirdiği stresi en iyi şekilde idare etmek doğal olarak melatonin seviyesinin arttırılması için yapılabilecek uygulamalar arasında yer alırlar.

Melatonin takviye ürünlerine genellikle uyku ile ilgili problemlerde başvurulur. Melatonin kullanımı ile ortaya çıkabilecek ciddi yan etkileri inceleyen çalışmalarda melatoinin ciddi bir istenmeyen etkiye yol açmadığı sonucuna varılmuıştır. Aynı zamanda melatonin takviye ürünlerinin kullanımının kişide herhangi bir bağımlılığa veya yoksunluk sendromuna yol açmadığı bu çalışmalar ile ortaya konan sonuçlardan biridir.

Normalde vücutta üretilen maddelerin dışarıdan hazır olarak alınması halinde bazen bu maddelerin vücutta üretilmeleri sekteye uğrayabilir. Melatoninin takviye ürünler ile dışarıdan alınması sonrasında, kısa dönemde böyle bir etkisinin olmadığını gösteren çeşitli çalışmalar mevcuttur.

Melatonin takviye ürünlerinin çocuklarda kullanımına dair henüz yeterli bir bilgi yoktur. Dolayısıyla henüz büyüme ve gelişme çağında olan bireylerde melatonin takviye ürünlerinin kullanımı şu an için önerilmez.

Melatonin takviye ürünlerinin kullanımı için gece uyku öncesi vakitler önerilir. Gündüz vaktinde melatonin içeren takviye ürünlerin kullanılması halinde karşı konulamayacak derecede uykululuk hali ortaya çıkabilir. Algı ve dikkat üzerinde ise melatonin takviye ürünlerinin ya da enjeksiyonlarının günün herhangi bir zamanında kullanımı ile ilgili bir etkisi yoktur.

Her ne kadar melatonin takviye ürünlerinin kullanımının güvenli olduğu ve bağımlılık yapmadığı biliniyor olsa bu ürünlerin kullanımı sonrasında kişilerde bazı yan etkiler ortaya çıkabilir:

• Sersemlik
• Baş ağrısı
• Bulantı

Bu yan etkilerinin dışında melatonin hormonunun diğer sağlık durumları ile ilişkili kullanılan bazı ilaçlar ile etkileşebileceği unutulmamalıdır:

• Uyku ilaçları veya sakinleştiriciler
• Kan incelticiler
• Nöbet oluşumunu engelleyici özellik gösteren ilaçlar (antikonvülsanlar)
• Hipertansiyon (yüksek kan basıncı) ilaçları
• Doğum kontrol hapları (oral kontraseptifler)
• Diyabet (şeker hastalığı) ilaçları
• Bağışıklık baskılayıcı ilaçlar (immünsüpresanlar)

Belirtilen ilaçları hali hazırda kullanmakta olan kişilerin melatonin takviye ürünleri kullanımına hekimlerinin bilgisi ve önerisi olmadan başlamaması gerekir.